Systemy opieki onkologicznej w wybranych krajach
Mimo różnych doświadczeń i punktów wyjścia, modele opieki nad chorymi onkologicznie zmierzają obecnie w podobnym kierunku i można znaleźć w nich punkty wspólne. Rak jest chorobą wymagającą kompleksowego podejścia, angażującą lekarzy różnych specjalności. Rozwiązania takie jak multidyscyplinarne zespoły lekarskie czy skoordynowana ścieżka pacjenta pomagają sprostać temu wyzwaniu.
Raport przedstawia rozwiązanie stosowane w Wielkiej Brytanii (na podstawie Anglii), Norwegii, Francji, Czechach i Stanach Zjednoczonych. Wybór krajów przedstawionych w raporcie podyktowany był przede wszystkim jakością i efektywnością rozwiązań zastosowanych w opiece onkologicznej przy zachowaniu różnorodności systemów opieki zdrowotnej, uwarunkowań ekonomicznych i demograficznych.
Leczenie onkologiczne jest w czołówce największych i coraz szybciej rosnących wydatków zdrowotnych (obecnie stanowi do ok. 8% wydatków na ochronę zdrowia w analizowanych krajach). Raport uwidacznia lukę istniejącą pomiędzy Polską a wiodącymi krajami w poziomie finansowania onkologicznej służby zdrowia. Jednak kwestia wielkości wydatków nie jest tu głównym tematem, ponieważ nawet najbogatsze kraje świata borykają się z niemożnością sfinansowania wszystkich swoich potrzeb onkologicznych. Istotną wartością raportu jest natomiast pokazanie mechanizmów służących zwiększeniu efektywności użycia dostępnych środków.
Rozwiązania systemowe poprawiające dostępność i efektywność leczenia
Poszczególne kraje starają się znaleźć odpowiedź na pytanie, w jaki sposób najefektywniej wykorzystać dostępne środki i uzyskać lepsze efekty zdrowotne, nie doprowadzając jednocześnie do eksplozji kosztów leczenia. W odpowiedzi na to wyzwanie w analizowanych krajach europejskich powstało wiele mechanizmów, które mają na celu poprawę efektywności leczenia. Wśród nich:
1. multidyscyplinarne zespoły specjalistów działające w ramach jednego podmiotu lub sieci świadczeniodawców, składające się z radioterapeutów, chemioterapeutów oraz chirurgów onkologów, jak również lekarzy diagnostów (radiologów i patologów), które określają proces leczenia pacjenta i są konsultowane w trakcie leczenia – Francja, Anglia i Norwegia;
2. skoordynowana ścieżka pacjenta onkologicznego, w której centralne miejsce zajmuje pacjent i jego potrzeby zdrowotne. Ścieżka uwzględnia współpracę wszystkich elementów systemu opieki onkologicznej od profilaktyki poprzez diagnostykę i leczenie, aż po opiekę po zakończeniu leczenia i procedury dla wszystkich etapów terapii, integrując współpracę wielu podmiotów;
3. koordynatorzy, będący osobami kontaktowymi dla pacjentów onkologicznych i prowadzący ich w procesie leczenia – Francja, Anglia i Norwegia;
4. optymalizacja kosztów leczenia poprzez częściowe zastąpienie leczenia szpitalnego opieką ambulatoryjną, dzienną i domową;
5. prowadzenie leczenia nowotworów rzadkich lub z zastosowaniem najdroższych technologii terapeutycznych w wyspecjalizowanych centrach onkologicznych – przy czym w żadnym kraju nie występuje zróżnicowanie stawki za usługę w zależności od poziomu referencyjności świadczeniodawcy – Francja, Anglia, Czechy i Norwegia.
Szczególnie aktywna w obszarze wprowadzania mechanizmów poprawiających efektywność leczenia jest Anglia. Większość z działających obecnie rozwiązań jest wynikiem reform przeprowadzonych w ostatnich latach w tym kraju. Przykładem zmian jest wprowadzenie instytucji Monitora, multidyscyplinarnych zespołów specjalistów oraz przedstawionej poniżej modelowej ścieżki pacjenta.
Limity czasu oczekiwania
W trzech z analizowanych krajów funkcjonują wytyczne i regulacje określające czas oczekiwania pacjentów na leczenie. W Anglii ustawowo pacjent onkologiczny czeka do 14 dni na wizytę u specjalisty, czas dojazdu do ośrodka zapewniającego radioterapię to maksymalnie 45 minut. W Czechach maksymalny czas oczekiwania na tomografię komputerową to 3 tygodnie, maksymalny czas dojazdu pacjenta do onkologicznego punktu ambulatoryjnego to 90 minut. W Norwegii założono, że leczenie 80% pacjentów rozpocznie się najpóźniej w ciągu 20 dni od otrzymania skierowania. We Francji i Stanach Zjednoczonych takie regulacje nie występują.
Dane
W analizowanych krajach funkcjonują też jedne z najbardziej rozwiniętych systemów informacji medycznej. Innowacyjność angielskiego systemu National Cancer Inteligence Network (NCIN) polega na połączeniu danych o ambulatoryjnych i szpitalnych świadczeniach medycznych oraz rejestru onkologicznego, którego kompletność szacowana jest na 98%. Amerykańska National Cancer Database, która jest w posiadaniu danych o 70% zdiagnozowanych przypadków zachorowań na raka, dostarcza informacje umożliwiające analizę i ocenę przebiegu oraz wyników leczenia poszczególnych pacjentów i dokonanie porównań między świadczeniodawcami, jak również różnymi terapiami. Baza jest wykorzystywana do zarządzania systemem opieki zdrowotnej, w szczególności do oceny jakości świadczeń oraz do ustalania standardów leczenia (ścieżek klinicznych oraz najlepszych praktyk). W 2010 r. ok. 15% przypadków leczonych było z wykorzystaniem ścieżek klinicznych, obecnie prowadzone są prace nad wdrożeniem ścieżek obejmujących większy zakres nowotworów.
Certyfikacja i instytucja koordynująca
W każdym z analizowanych krajów istnieją podmioty, które odpowiadają za certyfikację świadczeniodawców oraz podmioty pełniące funkcję koordynującą w systemie opieki onkologicznej. Należy zaznaczyć, że poza niektórymi wyjątkami w Stanach Zjednoczonych, funkcje regulatora i świadczeniodawcy są rozdzielone. Instytucje koordynujące są niezależne i nie świadczą bezpośrednio usług medycznych. Wymagania certyfikacji są takie same dla podmiotów prywatnych i publicznych, jednak w większości krajów to głównie podmioty publiczne zajmują się leczeniem pacjentów onkologicznych. Wynika to zazwyczaj z uwarunkowań historycznych dotyczących np. własności szpitali. Podmioty prywatne są natomiast przeważnie aktywne w badaniach profilaktycznych i diagnostycznych. Tak jest w Czechach, Norwegii i Anglii. Inaczej jest we Francji i w Stanach Zjednoczonych, gdzie świadczeniodawcy prywatni są aktywni również w innych obszarach terapeutycznych.
***
Wdrożenie mechanizmów zwiększających efektywność opieki onkologicznej będzie w przyszłości kluczowe dla zaspokojenia rosnących potrzeb i oczekiwań pacjentów onkologicznych, płatników i świadczeniodawców. W opisanych krajach dojście do obecnego modelu opieki zajęło lata, ale w efekcie pojawiły się rozwiązania, dzięki którym dostępność i jakość opieki onkologicznej jest na najwyższym poziomie lub zanotowano znaczącą poprawę w tym obszarze. Znając rozwiązania, jakie zastosowano w opisanych systemach, widząc jak się sprawdziły, mamy szansę skorzystać z nich bez konieczności mozolnego dochodzenia do skutecznego modelu metodą prób i błędów oraz kosztem czasu, który dla pacjentów chorych na raka jest szczególnie cenny.
Raport został przygotowany przez zespół EY pod kierownictwem Łukasza Zalickiego. Inicjatorem i zleceniodawcą raportu jest Think-tank Onkologia 2025.